امکان‌سنجی تعزیر در جنایات مادون نفس با تأکید بر قانون مجازات اسلامی

چکیده:

در جنایات علیه تمامیت جسمانی، قانون‌گذار با استناد به مبانی فقهی، در جرائم عمدی مجازات قصاص و دیه را به‌عنوان ضمانت اجرا مقرر نموده و در جرائم غیرعمدی صرفاً به دیه بسنده کرده است؛ و در برخی موارد به‌طور غیرمنسجم و پراکنده، مجازات تعزیری نیز تجویز شده است. با این وجود در تمام جنایات مادون نفسی که قصاص از آن‌ها ساقط می‌شود، تعزیر اعمال نمی‌گردد و در جنایات غیرعمدی نیز تنها برخی مصادیق خاص مشمول تعزیر قرار گرفته‌اند؛ بنابراین توجه ما، بررسی نقادانه ضمانت‌ اجرای تعزیری در جنایات مادون نفس و چالش‌های ناشی از نبود رویکردی منسجم و متوازن در قانون‌گذاری است، لذا ابتدا به بیان شرایطی که موجب سقوط قصاص در جنایات عمدی مادون نفس می‌شود می‌پردازیم. سپس، با تحلیل ماهیت حقوقی دیه که بیشتر به‌عنوان ابزار جبران خسارت مالی قلمداد شده و فاقد ماهیت کیفری محض است، به این نتیجه می‌رسیم که در مواقعی که قصاص منتفی می‌گردد و دیه به‌تنهایی کفایت نمی‌کند، تعزیر به‌عنوان جنبه عمومی مجازات می‌تواند مطرح شود؛ و در خصوص جنایات غیرعمدی، نقش تقصیر شدید به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اساسی در تعیین مسئولیت کیفری و مجازات بررسی می‌شود. از این‌رو، در صورتی که فردی بدون قصد مجرمانه، اما به‌واسطه تقصیر و بی‌پروایی، موجب ایراد جنایت شود، با نقض تکالیف شرعی و قانونی، عملی حرام مرتکب شده و ممکن است بتوان فرد مرتکب را وفق قاعده «التعزیر لکل عمل محرم»، مستحق تعزیر دانست. در نتیجه به‌منظور افزایش انسجام و عدالت در نظام کیفری، لازم است قانون‌گذار با اتخاذ رویکردی واحد، تمامی جنایات مادون نفس را به‌طور جامع پوشش دهد تا کیفرگذاری تعزیری با رویکردی عادلانه صورت پذیرد.

واژگان کلیدی: تعزیر، جنایت، جراحت، سیاست کیفری، قصاص، دیه، کیفر، مادون نفس.