بازپژوهی معناشناختی «قمار» در فقه امامیه

چکیده مقاله

«قِمار» به مثابه پدیده‌ای اقتصادی از دیرباز در حیات بشر رواج داشته و به دلیل آثار زیان‌بار فردی و اجتماعی آن در قرآن کریم به‌صراحت از آن با عنوان «مَیسِر» نهی شده است. رواج شکل پیچیده و مدرن بازی‌ها، به‌ویژه در میان نوجوانان و جوانان، خطر گرفتار شدن در دام اثرهای ویران‌کننده قمار را افزایش داده است. اما اختلاف در تعریف قمار و نبود سنجه‌های مشخص در این زمینه شناخت مصادیق قمار را بعضاً با مشکل مواجه ساخته است. به‌علاوه، احتمال انطباق پدیده‌های نوظهوری همچون «استخراج کوین‌ها» با قمار بیش‌ازپیش ضرورت تعیین ضابطه آن را آشکار می‌سازد. این پژوهش با روش توصیفی‌ـتحلیلی به تعریفی جامع‌ومانع از قمار دست‌ یافته است. همچنین نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که اولاً مقوّمات اصلی قمار «لعب»، «غلبه»، و به‌ویژه «رِهان» و «مخاطره» است و اساساً وجود ابزار قمار ـبرخلاف آنچه بسیاری ادعا کرده‌اند‌ـ مدخلیتی در تحقق مفهوم قمار ندارد؛ هرچند منشأ حرمت بازی با ابزار قمار بدون رهان و گروگذاری (مانند بازی با پاسور به شکل تفریحی) را می‌توان در دلایل دیگری همچون حرمت اشاعه فحشا جست‌وجو کرد. ثانیاً برخلاف تعاریف متداول قمار به بازی‌های دونفره اختصاص ندارد و می‌تواند طرف‌های بیشتری داشته باشد. ثالثاً «گرو» در قمار ـبرخلاف آنچه از کلام مشهور فقها برمی‌آیدـ تنها در مال خلاصه نمی‌شود، بلکه می‌تواند تعهدی بر انجام دادن کاری باشد.