بررسی فقهی تضمین اصل سرمایه در اوراق استصناع

چکیده مقاله

در شریعت اسلام با توجه به قاعده ملازمه بین سود و زیان، اصل این است که در عملیات تجاری بازگشت اصل سرمایه تضمین نمی‌شود و به دست آوردن سود حقیقی همیشه با احتمال ضرر و خسارت همراه است. حال‌آنکه در ابزارهای مالی اسلامی ازجمله اوراق استصناع، پرداخت مبلغ اسمی مندرج در اوراق در سررسید توسط ناشر اوراق تضمین می‌شود. به این ترتیب، دارندگان اوراق که سرمایه‌گذاران عملیات تجاری می‌باشند، همان­طور که در فرض کاهش ارزش پروژه با دریافت مبلغ اسمی اوراق (اصل سرمایه)، ضرری را متحمل نخواهند شد در فرض افزایش ارزش پروژه نیز با دریافت مبلغ اسمی اوراق، نسبت به ارزش‌افزوده پروژه هیچ استحقاقی نخواهند داشت.

 اما با تحلیل فرآیند انتشار این اوراق مشخص خواهد شد که در اوراق استصناع مبتنی بر تنزیل دریافت مبلغ اسمی اوراق بر اساس استحقاق خریدار دین در سررسید نسبت به دریافت کل مبلغ دین می­باشد. هم‌چنین تضمین اصل سرمایه توسط ناشر اوراق استصناع تنزیلی مطابق با مسئولیت بایع نسبت به تأدیه مبیع می‌باشد. به­علاوه دارندگان اوراق به‌عنوان خریدار دین تنها مالک دین در ذمه مدیون شده و نسبت به سبب ایجاد دین یعنی پروژه سفارش داده شده هیچ‌گونه مالکیتی نخواهند داشت؛ به‌این‌ترتیب افزایش یا کاهش ارزش پروژه در میزان مطالبه آن‌ها از ناشر تأثیری نخواهد داشت.

درحالی‌که دارندگان اوراق استصناع به همراه اجاره به‌شرط تملیک مالکان مشاع پروژه می‌باشند، در صورت افزایش قیمت پروژه نسبت به مبلغ اسمی اوراق، حق مطالبه این ارزش‌افزوده را خواهند داشت؛ زیرا طبق قاعده ملازمه بین نماء و درک، مالک عین همان­طور که متحمل خسارات وارد بر عین می‌شود، مستحق برخورداری از افزایش ارزش عین نیز خواهد بود. هم‌چنین کاهش ارزش پروژه نسبت به قیمت اسمی اوراق استصناع به همراه اجاره به‌شرط تملیک، باید به مالکان مشاع آن یعنی سرمایه‌گذاران وارد شود.