اعتبارسنجی مستلزم محال نبودن شرط به عنوان یکی از شروط صحت شرط در فقه اسلامی

چکیده:

مبتکر شرط مستلزم محال به عنوان هفتمین شرط از شروط صحت شرط، شیخ انصاری است. ایشان با توجه به مصداق شرط فروش مجدد مبیع به بایع که علامه فرموده مستلزم دور است، این مفهوم را ابداع نموده است. در این بحث، یکی از این سه معنا از شرط مورد نظر است: شرط به معنای مصدری، شرط در معنای اسم مفعولی و ملتزم و یا شرط اصولی که در هریک از این سه معنا، شرط فعل و یا شرط نتیجه بودن متصور است. برای تبیین مقصود از معنای شرط در بحث مستلزم محال نبودن شرط، هر یک از سه معنای فوق، در فرض شرط فعل و شرط نتیجه بررسی شده و روشن شد که در بعضی از این فروض، شرط ممکن و متصور نبوده، در برخی دیگر، شرط مصداق سایر شروط صحت شرط بوده و مصداق شرط مستلزم محال نیست؛ هم‌چنین در تدقیق عبارت علامه نشان داده شد که شرط در آنجا به معنای شرط اصولی و از نوع شرط فعل بوده و با ارائه شواهد مربوط، تصریح فقیهان بزرگ معاصر بر این نکته از جمله محقق اصفهانی، امام خمینی و محقق خوئی نیز ذکر شد. هم‌چنین با تحلیل دقیق و عمیقی که امام خمینی از مستلزم محال بودن شرط اصولی و از نوع شرط فعل بیان نموده، روشن شد که این شرط به مانند شرط مقدور بودن (شرط اول) و شرط دارای غرض عقلایی (شرط سوم)، شرط تحقق ماهیت شرط بوده و اساساً شرط صحت نمی‌باشد.

واژگان کلیدی: شرط ضمن عقد، شرط صحت، شرط تحقق، شرط مستلزم محال، اعتبارسنجی.