مسئولیت ناشی از عدم حسن معاشرت زوجین

چکیده:

در دین اسلام در ضمن آیات و روایات، به‌گونه‌ای بسیار ظریف و مطابق با عقل و رفتار عقلا، زوجین تشویق و ترغیب به حسن معاشرت شده‌اند و خداوند متعال در قرآن کریم با نزول آیه شریفه «و عاشروهُنَّ بالمَعرُوف» از زوجین خواسته است که معاشرت نیکو را سرلوحه زندگی خود قرار دهند و معصومین (علیهم‌السلام) در احادیث متعدد، حسن معاشرت را پایه و اساس استمرار زوجیت دانسته‌اند.

قانون مدنی در ماده ۱۱۰۳ زوجین را مکلف به حسن معاشرت نموده­ است و در ماده ۱۱۰۴ بیان کرده است که زوجین باید در تشیید مبانی خانواده به یکدیگر معاضدت نمایند و در ماده ۱۱۰۲ قانون فوق‌الذکر آمده است که به محض روابط زوجیت برای زوجین حقوق و تکالیفی ایفاد می‌گردد؛ اکثر حقوقدانان برای این مواد قانونی ضمانت اجرا قائل بوده و آن‌ها را صرف یک دستور اخلاقی نمی‌دانند و با استناد به ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی معتقدند که سوء معاشرت از جانب زن باعث می‌شود که او استحقاق دریافت نفقه را از دست بدهد و مطابق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، سوء رفتار مرد در صورت ایجاد عسر و حرج برای زن را موجب حق درخواست طلاق از جانب زن می‌دانند. از مجموع آیات و روایات و مواد قانونی ذکر شده به دست می‌آید که در دل نهاد خانواده برای اعضای آن از جمله زوجین، مسئولیت نهفته است و این مسئولیت اعم از قراردادی و غیر قراردادی، بیانگر این است که اگر یکی از زوجین با سوء معاشرت خود به دیگری خسارت مادی یا معنوی وارد نماید باید به جبران آن بپردازد و هرگز نمی‌تواند حقوق خود را بهانه ضرر به طرف مقابل قرار دهد. فقیهان امامیه با مداقه در مطالب فوق الاشعار فتوا داده‌اند که اگر زوجین از تکالیف و حقوق شرعی خود تخطی نمایند، باید پاسخگوی احکام وضعی و تکلیفی شارع مقدس باشند.

علی­رغم تعاریفی که از حسن معاشرت بیان شده است، مصادیق آن را به صورت دقیق نمی‌توان احصاء نمود؛ چرا که عادات و رسوم اجتماعی و درجه تمدن و اخلاق مذهبی در هر مکان و زمان مفهوم خاصی از حسن معاشرت را نشان می‌دهد، اما تمامی حقوق و تکالیفی که در روابط میان زوجین مطرح می‌گردد، به نوعی لازمه‌ی حسن معاشرت به حساب می‌آید.

کلید واژه ها: حسن معاشرت فقه و حقوق معروف مسئولیت مدنی مسئولیت کیفری