مبانی تفکیک‌پذیری اراده به قصد و رضا و آثار مترتب بر آن

چکیده مقاله

در روند صدور فعل (اعم از اعتباری و حقیقی) از فاعل، اراده عنصر اساسی است و وقتی دارای اثر مطلوب است که آگاهانه و بدون اکراه موجود شود. در مسیر تشکیل اراده، مراحلی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: تصور، داعی (محرک)، جهت و شوقی که در نتیجه‌ی تصدیق به فایده‌ی یکی از ادراکات تصوری نفس پدید می‌آید و جنبه‌ی انفعالی دارد و منشأ برای حمله‌ی نفس و در نتیجه انشا‌ی مفاد‌ آن در امور اعتباری می‌شود که در اصطلاح فقه و حقوق «رضا» نامیده می‌شود و ایجاد مفاد آن توسط اراده موجود شده «قصد انشا» نام دارد. بنابراین یکی از مبانی تفکیک‌پذیری اراده به قصد و رضا، دوگانگی شوق و اراده است. پس از طی مراحل مذکور و پدید آمدن رضا، آدمی به وسیله‌ی طلب انشایی، موجودات اعتباری را (اعمال حقوقی) محقق می‌سازد. در این راستا رابطه‌ی طلب و اراده، تعدد یا وحدت آن ‌دو، که از مبانی تفکیک‌پذیری اراده به قصد و رضا است در ضمن سه دیدگاه مورد مداقه قرارگرفته است. نکته‌ی بسیار مهم آنکه بساطت اراده به عنوان «کیف نفسانی» در اصطلاح حکما، و چگونگی تجزیه‌پذیری آن به قصد و رضا و جمع منطقی و حقوقی میان این دو مطلب است. و بالاخره آثار حقوقی مترتب بر این آرا و انظار مورد کنکاش قرار گرفته است.