مردم سالاری دینی و تمدن نوین اسلامی

چکیده مقاله

مایه اصلی تمدن اسلامی، دین اسلام است. بعثت مبدأ تمدن اسلامی و نزول تدریجی قرآن کریم، اخلاق و سیره عملی نبی اکرم (ص) و سنت‌های اجتماعی و مدنی که از ناحیه آن حضرت بنیان نهاده شده است از عناصر سازنده بنیادهای تمدن اسلامی است که برای امت به میراث گذاشته شده است مسلمین صدر اسلام با اهتمام وصف‌ناپذیری ضمن پذیرش تعلیمات اسلامی در نهادینه‌سازی تمدنی که رسول اکرم (ص) در مقام ساخت آن بوده‌اند مشارکت جستند جایگاه برجسته مردم در تعیین سرنوشت خویش از سنت‌های اجتماعی و مدنی و از مؤلفه‌های تمدن اسلامی است که نبی اکرم بنیان نهاده‌اند. از طرف دیگر در جهان معاصر و در الگوی مدنی حاکم بر جوامع غربی، مردم‌سالاری مبتنی بر مبانی آنان از آموزه‌های تمدنی تأثیرگذار بر جوامع دیگر بشمار می‌آید. از این رو، تبیین مردم‌سالاری مبتنی بر الگوی اسلامی حاکمیت مردم بر سرنوشت اجتماعی، برای بدست دادن تمدن نوین اسلامی اجتناب‌ناپذیر است. در آموزه‌های اسلامی، حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است، حاکمیت بر سرنوشت اجتماعی از جمله حقوق بنیادین انسانی است که هیچ‌کس نمی‌تواند این حق خداداد را از انسان سلب کند یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد. مردم این حق خداداد را بر اساس اصول، احکام اسلامی و مقاصد دینی اعمال می‌کنند. از این رو، به حاکمیت مردم بر سرنوشت اجتماعی خویش که مبتنی بر اصول و مقاصد دینی عنیت می‌پذیرد، مردم‌سالاری دینی اطلاق می‌گردد. مردم‌سالاری دینی وقتی محقق می‌شود که مردمی با جهان‌بینی الهی و رویکرد عدالت ورزانه به منظور احیای اصول و مقاصد دینی نسبت به تأسیس نظام سیاسی و اجتماعی مبادرت نمایند و ضمن انتخاب انسان واجد شرایط امامت و رهبری و پذیرش هدایت معنوی و اجتماعی وی، نسبت به اعمال حق حاکمیت اجتماعی مبتنی بر بیعت و شورا، مشارکت فعال و فراگیر داشته باشند و بر اعمال حاکمیتی به استناد امر به معروف و نهی از منکر و النصیحه علی الایمه المسلمین، نظارت و از حقوق اساسی و آزادی‌های مدنی آحاد ملت حمایت کنند. مردم‌سالاری دینی از مهم‌ترین مؤلفه‌های الگوی تمدن اسلامی بشمار می‌آید مهندسی و نهادینه‌سازی مردم‌سالاری دینی، مبدأ تمدن نوین اسلامی و مدخل اثبات کارآمدی الگوی دینی حاکمیت در جهان معاصر برای مسلمانان است.