نظریات حاکمیت اراده ظاهری و باطنی در حقوق اسلام و ایران

چکیده مقاله

شکل‌گیری عمل حقوقی و عناصر سازنده آن و آسیب‌هایی که در مراحل مختلف تکوین اراده ممکن است بر آن وارد شود از موضوعات مهم فقهی و حقوقی است. از جمله مسائل قابل تعمق در این زمینه تعارض اراده ظاهری و باطنی در ایجاد یک عمل حقوقی است که کدام از آن دو اصل و حاکم تلقی می‌گردد. فقهاء و حقوق‌دانان اسلامی در این زمینه اختلاف نظر دارند برخی و به استناد به روایت موثقِ ابن‌بکیر و سیره عقلاء و عرف خاص تجار و ضرورت استحکامم عاملات و حفظ نظم اقتصادی، اصل را اراده ظاهری پنداشته و برخی دیگر بر اساس آیات و روایات و ضرورت تبعیت عقود از قصود، از حاکمیت اراده باطنی جانب‌داری نموده‌اند این اختلاف فقها ء در قانون مدنی ایران و نگرش حقوقدانان مؤثر افتاد و آنان نیز در این زمینه اتفاق نظر ندارند ما ضمن بررسی مبانی و ادله نظریات یاد شده بر تعدیل هر یک از این دو نظریه تأکید ورزیده‌ایم و در موارد جهل و اشتباه، اصل را اراده ظاهری دانسته و در مواردی که به نظم اقتصادی ارتباط مستقیم دارد بر ضرورت دسترسی به اراده باطنی متعاقدین از ناحیه دادرس و شکل‌گیری رویه قضایی اصرار نموده‌ایم.