ظرفیت سنجی نقش حضانتی مادر در مواجهه با مقام ولایی و حضانتی پدر

چکیده مقاله

«ولایت قهری» و «حضانت» دو تأسیس مهم حقوقیِ برگرفته از فقه امامیه‌اند که با ماهیت دوگانه‌ی حق-تکلیف؛ ابزار حمایت، نگاهداری و تربیت اطفال - به عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین و سرنوشت سازترین اقشار جامعه- به شمار می‌روند. این دو نهاد، علی‌رغم برخورداری از برخی مشابهت‌ها، هر یک گستره و شرایطی دارند که به مفارقت مفهومی و حقوقی آن‌ها انجامیده است. وجود انصراف ذهنی نسبت به واژه‌ی حضانت، سبب می‌شود تا با شنیدن این لفظ، تنها معنای نگهداری و تربیت طفل در دوران طلاق به ذهن متبادر شود، اما در واقع معنای لغوی و دامنه‌ی حقیقی حضانت، دوران زوجیت را نیز شامل می‌شود. نقش حضانتیِ مادر که در دو بعُد اجرایی و نظارتی محقق می‌شود، با عنایت به گستره‌ی وسیع اقتدار ولایی پدر و امکان سوءاستفاده‌ی وی از ضعف جسمی و عقلی طفل و یا انجام ندادن تکالیف ولایی و حضانتی توسط پدر، در تحقق سعادت و جلوگیری از ورود آسیب به طفل اهمیت ویژه‌ای دارد. در این راستا این پژوهش، ابتدا خصایص اصلی «ولایت قهری» و «حضانت» را از فقه امامیه و حقوق موضوعه استخراج و تبیین تطبیقی نموده و سپس راه‌کارهای حل تعارضات احتمالی در تصمیمات والدین برای طفل در دوران زوجیت و ادله و طرق اثباتی پیش روی مادر و مراجع قضایی که در صورت مشاهده‌ی تصمیمات زیان‌بار و مفسده‌آمیز پدر برای طفل، قابل تمسّک هستند را مطرح کرده است.