قاعده حسبه از منظر امام خمینی (ره)

چکیده مقاله

قاعده حسبه از مهم‌ترین قواعد فقه عمومی است که همواره مورد توجه فقیهان بوده است. اگرچه فقیهان در تعریف آن اختلاف کرده­اند ولی آنان در قدر متقین حسبه، یعنی اموری که تحقق آن به مصلحت جامعه و ترک آن موجب مفسده اجتماعی است، اتفاق نظر دارند. امام خمینی حسبه را از اموری می­داند که شارع مقدّس به اهمال آن رضایت نمی­دهد (امام خمینی ۱۳۷۹ ج ۲: ۶۶۵)؛ یعنی اعتقاد دارند به: «الحسبة لا تهمل شرعاً». بر اساس قاعده حسبه اموری که از چنان اهمیتی برخوردارند که شارع زمین ماندن آن‌ها را بر نمی­تابد اشخاصی باید آن‌ها را تصدی نمایند. با امعان نظر در ماهیت تصدی این موارد درمی­یابیم که در اغلب آن‌ها موارد تصدی از مقوله ولایت به شمار می­آیند. امام خمینی امور حسبیه را سه قسم می‌داند که عبارت‌اند از: ۱) اموری که متصدی خاص دارند، مانند ولایت قهری پدر بر مال فرزند صغیر؛ ۲) اموری که متصدی عام دارند مانند افتا که به فقیه واگذار شده است؛ ۳) اموری که منوط به نظر امام معصوم است که بر اساس ادله ولایت برای فقـیه ثابت می­شود. امام خـمینی گـستره ولایت‌فقیه را در امور حسبیه مانند ولایت معصومان می­داند.