مکتب، آثار و آرای فقهی فیض کاشانی

چکیده مقاله

محمد بن مترضی ملقب به محسن و متخلص به فیض از حدیث شناسان و فقیهان امامیه در قرن یازدهم است. او با فراگیری حدیث و فقه از محضر محدثان‌ و فقیهان بزرگی همچون سید هاشم بحرانی (م ۱۰۲۸)، شیخ بهایی (م ۱۰۳۰)، ملأ خلیل قزوینی (م ۱۰۸۹)، مولی صالح مازندرانی (م ۱۰۸۱) و محمد بن حسن بن‌ زین‌الدین عاملی (م ۱۰۳۰) به قله‌های رفیع فقه دست یافت و با تکیه بر کتاب و سنت و رد استحسانات عقلی، اجماع، شهرت فتوایی و اجتهاد به رأی و نفی‌ ضرورت اصول فقه، مکتب اخباری را اختیار نمود. وی با آموختن حکمت متعالیه‌ از حکیم ملأ صدرای شیرازی که فهم خاصی از کتاب و سنت را به دست می‌دهد اخبارگری متفاوت از اخباریان ظاهرگرا ارائه نمود و با بهره‌گیری از معارف‌ باطنی با روش تأویل‌گرایی خاص خود احادیث را در کتاب گران‌سنگ حدیثی‌ الوافی شرح نمود و با رویکردی عارفانه اسرار درونی احکام و رازهای باطنی‌ آداب شرعی را نمایاند. وی آموزه‌های معنوی و اخلاقی را با مباحث فقهی‌ درآمیخت و با طرحی نو در سامان‌دهی مباحث فقهی، فقه نگاری خود را از متون‌ فقهی پیشینیان از خود، متمایز ساخت و آثار فقهی با ارزشی را به میراث گذاشت. علاوه بر متون فقهی عربی برخی نگاشته‌های فقهی خود را به صورت موجز و گویا به زبان فارسی با رویکردی کاربردی به منظور استفاده‌ی عامه‌ی مردم به‌ نگارش درآورد. فیض با اختیار روش فقه پژوهی متخذ از اخبار و روایات در بعضی از موضوعات، نظریات متفاوتی از آرای مشهور ارائه نمود و امکان‌ نواندیشی در مکتب اخباری را به اثبات رسانید.