بررسی ماهیت حکم شرعی با رویکردی به دیدگاه امام خمینی (ره)

چکیده مقاله

ماهیت شناسی حکم شرعی از دیرباز در مباحث علم اصول فقه مطرح بوده است. از نظر تاریخی، بحث از ماهیت شناسی حکم در دانش اصول فقه شیعه از ناحیه علامه حلی در کتاب تهذیب الوصول الی علم الاصول مطرح‌شده است. فقیهان شیعه در زمینه ماهیت‌شناسی حکم شرعی اتفاق‌نظر ندارند. برخی حکم را خطاب شرع دانسته‌اند که به اقتضاء یا تخییر یا وضع به افعال مکلفین تعلق می‌گیرد. بعضی دیگر حکم را اراده تشریعی دانسته‌اند که به وسیله خطاب، ابراز و آشکار می‌گردد. برخی دیگر حکم شرعی را نظیر محمولات کلی مجعول برای موضوعات خود دانسته‌اند که وجود آن به‌صورت قضایای حقیقی مفروض گرفته می‌شود. امام خمینی ضمن نقد مبانی نظریات مذکور، حکم شرعی را امری اعتباری تلقی می‌کند که جایگاه آن، عالم اعتبارات است؛ بنابراین نظریات فقیهان در زمینه ماهیت شناسی حکم شرعی را می‌توان چهار نظریه خطاب، اراده تشریعی، جعل و اعتبار ارائه نمود.