مبانی منطقی و فلسفی دیدگاههای اصولی شهید صدر
چکیده:
پیش شرط هرگونه تحوّل در منطق خاصّ عملیّات استنباط، تلبّس به مبانی و تجرّد از مبانی است؛ تلبّس به مبانی درست و تجرّد از مبانی نادرست. شهید سیّد محمّد باقر صدر از جمله ی فقیهانی است که با اهتمام به نظریه پردازی در برخی از مسائل علم منطق و علم فلسفه و با به کارگیری صحیح گزاره های منطقی و فلسفی در رتبه ی مباحث فلسفی مضاف به اصول فقه، به بازنگری و بسط مبانی منطق خاصّ عملیّات استنباط کمک کم نظیری کرده است. این نوشتار که اِشعاری است به برخی از مبانی منطقی و فلسفی دیدگاههای اصولی ایشان، در ضمن چند بخش ساماندهی شده است. پس از بررسی کلیّات و مبادی ورود به بحث اصلی در بخش اوّل، تبیین مبانی منطقی و فلسفی دیدگاه های اصولی شهید صدر را در ضمن دو بخش مجزّی (بخش های دوم و سوم) پیگیری نموده‍ایم. در بخش دوم، در ضمن دو فصل به مبانی متّخذ از منطق قدیم و منطق جدید پرداخته شده است که در فصل اوّل، تفصیل بین قضایای حقیقیّه و قضایای خارجیّه که ثمره‍ی آن جاری دانستن اصالة التخصّص در قضایای خارجیّه است، و رابطه‍ی لفظ و معنا که نظریه ی قرن اکید را به همراه دارد و در تبیین حقیقت مجاز مؤثّر است، مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم نیز به مسأله‍ی استقراء پرداخته شده است. بخش سوم در سه فصل ساماندهی شده است: مبانی متّخذ از الهیّات بالمعنی‍الاعم، مبانی متّخذ از الهیّات بالمعنی‍الاخص و مبانی متّخذ از شناخت‍شناسی. در فصل اوّل، لحاظ و اعتبارات ماهیّت، که اثبات امکان وضع الفاظ برای ماهیّت مهمله‍ی جامع بین مطلقه و مقیّده و فرق بین تنوین تمکین و تنکیر از جمله‍ی ثمرات آن است، و هم چنین اصل تطابق عین و ذهن و قاعده‍ی الواحد و مبانی دیگر مورد بررسی قرار گرفته اند. در فصل دوم، در گفتار اول نظریّه‍ی حق الطّاعة و تأثیر آن در مباحثی چون امکان تعبّد به ظن، منجزیّت علم اجمالی، و امکان یا عدم امکان ورود ترخیص در همه‍ی اطراف علم اجمالی، و هم‍چنین در مباحث تجرّی، حجیّت خبر واحد و استدلال به آیه‍ی نفر و در بحث اصل اوّلی عقلی در شبهات بدوی بعد از فحص و یأس از دلیل مورد بررسی قرار گرفته است، و در گفتار دوم به چگونگی صدور فعل از فاعل که نظریّه‍ی سطنت را به همراه دارد پرداخته شده است. در فصل سوم، ارتباط مفاهیم اعتباری با حقایق عینی، نظریّه‍ی احتمال و حجیّت قطع با لحاظ ثمرات آن‍ها در علم اصول به طور مبسوط مطمح نظر قرار گرفته است.