نظریه بهره‌مندی در افلاطون و حرکت جوهری عالم

چکیده مقاله

مقاله بر این است که آموزه افلاطون مبنی بر بهره‌مندی محسوسات از مثل که به «علیت» به معنای صدرایی آن تفسیر خواهد شد، حکم می‌کند که بهره‌ای از وجود و واقعیت (جوهر) برای قلمرو صیرورت ثابت باشد و در واقع جهان صیرورت در مرتبه‌ای از هستی، هر چند نازلتر، واقعت شود که واقعیت و جوهر آن دائماً در فرایند شدن و گذشتن است. همچنین این آموزه مبین تشکیک در مراتب واقعیت است ضمن آنکه واقعیت واحد فرض می‌شود و این دو مسئله یعنی وحدت واقعیت و تشکیک آن از نظر صدرالمتألهین بنیادی‌ترین مبنای نظریه حرکت جوهری او به حساب می‌آید. علاوه بر این کثرت سیال و دائماً شونده قلمرو صیرورت بر اساس این بهره‌مندی و تعلق خاصی که به عالم مثل دارد، دارای وجهه‌ای از ثبات و وحدت خواهد شد که این خود می‌تواند به شبهه بقای موضوع در صیرورت و سیلان دائمی پاسخ دهد. در همین راستا جایگاه نفس در حرکت جوهری صدرایی و صیرورت افلاطونی مورد بحث قرار می‌گیرد و ثابت می‌شود که نفس عالم که از نظر هر دو فیلسوف مبین حضور «وحدت در کثرت» است و جز به صورت ربط اشراقی (۱) مناسب است یادآور شویم که صدرالمتألهین در بسیاری از مواضع، افلاطون را هم فکر خویش و خود را احیا کننده افکار او می‌شمرد. او درباره نظریه حرکت جوهری بر این است که افلاطون بدین مسئله معتقد بوده و بر اساس آن در تیمائوس قائل به حدوث زمانی عالم است، اما به گونه‌ای که انقطاع فیض و آغاز زمانی از برای عالم قابل تصور نیست. ر.ک.اسفار اربعه ج ۵، صص ۲۰۷، ۲۱۵ و ۲۱-۲۱۷. شایان ذکر است که همین تفسیر از افلاطون سنت رایج آکادمی از کسنوکراتس تا زمان افلوطین بوده است. در این باره ر.ک: [] صیرورت به عالم مثل قابل تصور نیست، به لحاظ میانی بودنش دارای دو وجههِ ثبات و حرکت با هم است و این خود می‌تواند شبهه ربط حادث به قدیم را هم پاسخگو باشد.