ادراک خیال به مثابه رابطه‌ای دوسویه میان نفس و عالم خیال از دید سهروردی

چکیده مقاله

سهروردی ادراک خیالی را اضافه اشراقی بی‌واسطه نور اسپهبد نفس با صور معلقه عالم خیال مستقل از نفس می‌داند و در این فرآیند برای هیچ امری حتی صور ادراکی، حیثیت وساطت قائل نیست؛ بنابراین با حذف مدخلیت صور ذهنی در ادراک خیالی، بحث مطابقت صور ذهنی با متعلَّق خارجی جای طرح نمی‌یابد. از نظر سهروردی آنچه در ادراک خیالی به عنوان امر جدیدی برای انسان حادث می‌شود، اضافه اشراقی خاصی است که پیش از این ادراک خاص، فاقد آن بود. در اضافه اشراقی نفس با عالم خیال، حضور بی‌واسطه صور معلقه در مشهد نفس را می‌توان جنبه انفعالی نفس و توجه نفس به این حضور را می‌توان جنبه فعال بودن نفس به شمار آورد و ادراک خیالی از دید سهروردی را آمیزه‌ای از فعل و انفعال نفس دانست. از نظر سهروردی خیال انسان با عالم خیال رابطه‌ای دو سویه دارد. از یک‌سو ادراک خیالی در ارتباط نفس با عالم خیال محقق می‌شود و از سوی دیگر نفس می‌تواند صور معلقه خیالی، در عالم خیال مستقل از خود بیافریند. صور خیالی ذهنی با اینکه از دید سهروردی مدخلیتی در ادراک خیالی ندارند، می‌توانند ابزار نفس برای خلق صور معلقه خیالی و تصرف در عالم خیال که متعلَّق ادراک خیالی همه نفوس است، باشند. رابطه دوسویه نفس با عالم خیال مبین مسائل فکری بسیاری از آفرینش هنری تا حشر جسمانی است.