بررسی تعارض ضرورت علّی و اراده انسانی از دیدگاه حکمت متعالیه و اصولیین
چکیده:
اصل ضرورت علی و شمول آن بر فاعل مختار و موجب از جمله اموری است که در فلسفه اسلامی مورد پذیرش می‌باشد و حکمت متعالیه از این امر، استثنا نیست ولیکن از گذشته دور در این اصل و نیز چگونگی جمع آن با آزادی اراده انسان، اختلافاتی میان اندیشمندان مخالف فلسفه وجود داشته است.
دیدگاه میرزای نائینی و تابعانش که از مشهورترین متفکران علم اصول فقه هستند نمونه‌ای از جریانی است که ضمن نقد دیدگاه فلاسفه و حکمت متعالیه به ناسازگاری ضرورت علی با اختیار انسان حکم کرده و ضمن پذیرش اصل ضرورت در موجودات غیر مختار، راه حل مسئله را تفکیک اراده و طلب دیده و معتقد شده‌اند که فعل انسان نه ناشی از اراده بلکه ناشی از طلب است تا بتوانند تعارض مذکور را حل نمایند.
از سوی دیگر، حکمت متعالیه به عنوان یک مکتب فلسفی مستقل ضمن دفاع از سازگاری ضرورت و اختیار به نوآوری‌هایی در حوزه پاسخ به اشکالات مطرح در این رابطه پرداخته و تعارض مذکور را ظاهری و قابل رفع خوانده بدون اینکه به راه حل اصولیین مخالفش نیازی باشد.
بر این اساس، رساله حاضر با تقسیم موارد نزاع ایشان به سه حوزه مبانی، فعل ناشی از اراده و ضرورت علی، اراده و مبادی‌اش و ضرورت علی به بررسی تطبیقی میان ایشان دست‌زده و به نحوی اجتهاد گونه میان ایشان به قضاوت نشسته و در نهایت به قوت بیشتر تحلیلات حکمت متعالیه در مقایسه با دیدگاه رقیب حکم داده است.