تبیین سنخیت علت و معلول در اندیشه ملاصدرا بر اساس وحدت تشکیکی و شخصی وجود

چکیده:

تبیین ملاصدرا از «اصل سنخیت علت و معلول» که در معنایی سلبی، به عدم صدور هر معلول از هر علت از آن یاد می­شود، در دو فضای «وحدت تشکیکی وجود» و «وحدت شخصی وجود»، به معنایی واحد اما مبهم، وجود خصوصیتی در صادر کننده است که به موجب آن، صدور امری از آن واجب می­گردد. رفع ابهام از این تعریف در دو فضای وحدت تشکیکی و وحدت شخصی وجود، با تعابیر گوناگونی متناسب با این دو الگو بیان شده است.

در فضای وحدت تشکیکی وجود که بر اساس دو مبنای مهم «اصالت وجود» و «تشکیک وجود»، موجودات در عین اشتراک در حقیقت وجود، به جهت اختلاف در شدت و ضعف وجودی، مختلف می­گردند، معنای دقیق­تر سنخیت، در دو حوزه «علل حقیقی و ایجادی» و «علل طبیعی و إعدادی» متفاوت می­گردد. اصل سنخیت در حوزه علل طبیعی، مماثلت و مشابهت ماهوی است، اما در حوزه علل ایجادی، موجود بودن وجودی کاملتر از معلول در علت می­باشد که به موجبِ وحدت حقیقت علت و معلول در عین کثرت رتبی آن­ها، موجب ضرورت صدور معلولی خاص از علتی خاص گردیده و عدم صدور هر معلول از هر علتی را به خوبی تبیین می­کند.

در فضای وحدت شخصی وجود که در آن، بر مبنای قاعده بسیط الحقیقة و اطلاق ذاتی خداوند، تنها یک وجود حقیقی(حق) موجود است و ماهیات، ظهورات و اظلال حق به شمار می­آیند، سنخیت حق وخلق، بر اساس اتصاف حق به اسماء و صفاتی است که علاوه بر آنکه از یک سو ظهور ذات او و از سویی دیگر ظاهر کننده ماهیات خارجی اند، موجب ظهور خلق از حق می­گردند. به تعبیری واضح­تر، در این چارچوب که، ماهیات، ظهورات اسماء و صفات حق­اند، سنخیت، حکایتگری فیء از شیء و آیه بودن خلق برای حق است. تعبیری که در منابع اسلامی نیز در بیان رابطه خدا و مخلوقات از آن بهره گرفته شده است.

کلیدواژه‌ها: ملاصدرا سنخیت علت و معلول وحدت تشکیکی وجود وحدت شخصی وجود علیت