کارکرد مفاهیم فلسفی در آثار شیخ مفید (ره) و ابواسحاق نوبختی (ره)

چکیده:

با شروع دوران غیبت کبری ادبیات به کار رفته در علم کلام رفته‌رفته دچار تحول و دگرگونی گردید و متکلمان امامیه برای تبیین معارف کلامی و اعتقادی به رویکردی عقلانی و فلسفی با توجه به قواعد، مفاهیم، اصطلاحات و استدلالات مختلف فلسفی و عقلی روی آوردند که تا آن زمان چندان مورد توجه نبود و آموزه‌های اعتقادی نوعاّ با روشی نقلی و با توجه به ادله سمعی مورد اثبات و بررسی قرار می‌گرفتند، در این نوشته به جهت ضرورت شناخت صحیح‌تر و دقیق‌تر جریان ورود مباحث عقلی و فلسفی به علم کلام یا به عبارتی رویکرد کلام فلسفی، نقش شیخ مفید (ره) و ابواسحاق نوبختی (ره) در شروع و شکل‌گیری این جریان، در قالب شش محور که عبارتند‌ از: لطیف الکلام که در آن مسائلی همچون: تعریف و تقسیمات علم، تعریف وجود و عدم، تقسیمات وجود و خواص آن، جوهر و عرض؛ خداشناسی که در آن مسائلی همچون: اثبات واجب‌الوجود و تبیین صفات ثبوتی و سلبی او؛ عدل که در آن مسائلی همچون: اثبات عادل و حکیم بودن واجب و حسن و قبح عقلی؛ راهنماشناسی (نبوّت و امامت) که در ضمن آن مواردی همچون: ضرورت نبوّت و امامت، وجوب عصمت و افضلیت نبی و امام؛ فرجام شناسی که در آن مسائلی همچون: اثبات وجوب معاد، اثبات صراط، میزان، عذاب قبر و نظایر آن؛ با توجه به رویکرد مذکور مطرح شده و با روشی تحلیلی و توصیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی شواهد موجود در کتب کلامی ایشان مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در نهایت اثرات و کارکرد این جریان و رهیافت در آثار و افکار این دو اندیشمند سترگ نمایان خواهد شد.

واژگان کلیدی: شیخ مفید، ابواسحاق نوبختی، مفاهیم فلسفی، کلام فلسفی.