مواقف آخرت از دیدگاه علامه طباطبائی در مقایسه با رویکرد ملاصدرا

چکیده:

فیلسوفان مسلمان از ابتدا اهتمام ویژه‌ای به تبیین آموزه‌های دینی داشته‌اند و پیوسته می‌کوشیدند تا یک تبیین عقلی از آموزه‌های اسلامی ارائه دهند. از جمله آموزه‌های مهم در سنت اسلامی آموزۀ معاد است. جزئیات مسئله معاد همچون چگونگی مواقف آخرت جزء مسائلی نیست که به صورت پیشا دینی برای انسان روشن باشد؛ ولی تلاش برای فهم معقول آن پس از مواجهه با آموزه‌های دینی میسر است. همچنین شناخت معاد این کمک را به انسان می‌کند که با آمادگی بیشتری با این مسئله مواجه شود. از این رو در این پژوهش به شناخت آخرت و مواقف آن طبق نظر و نگاه علامه می‌پردازیم تا به این مهم دست پیدا نماییم. علامه در آثار خود از جمله تفسیر المیزان و رساله الانسان به تبیین مواقف آخرت پرداخته است. وی با اینکه جزء فیلسوفان صدرایی به شمار می‌آید اما در تبیین مواقف هرگز به سبک فلسفه صدرایی عمل نکرده است بلکه تمام توان خود را صرف نموده تا یک تحلیل نقلی متناسب با آیات و روایات ارائه نماید، اما ملاصدرا بر خلاف علامه در تبیین مواقف کاملاً فلسفی عمل کرده و تأویلات حکمی به شدت در آثار او دیده می‌شود. آنچه به عنوان ماحصل مقایسه نگاه دو حکیم مستفاد است این است که در بعضی از مواقف، میان نگاه دو طرف اشتراک نظر وجود دارد و در برخی از مواقف نیز اختلاف است که خودنمایی می‌کند. در مواردی که اشتراک محتوایی وجود دارد بعضاً اشتراک روشی هم دیده می‌شود اما در برخی از مواقف که اختلاف‌نظر وجود دارد، این اختلاف در نظر بدوی است که متبادر است، اما زمانی که در نگاه دو حکیم غور صورت می‌گیرد متوجه می‌شویم که نه تنها اختلافی یافت نمی‌شود بلکه نظر دو حکیم می‌تواند متمم یکدیگر واقع گردد. بنابراین اگرچه در ابتدا گاهاً اختلاف‌نظری یافت می‌شود ولی در واقع اختلافی وجود ندارد بلکه با ضمیمه دو نگاه می‌توان به یک نگاه ژرف‌تر نائل آمد.